Aρχοντικό οδού Παίδων στη Χαλκίδα

Ένα από τα λιγοστά αρχοντικά - μνημείο αστικής αρχιτεκτονικής της Τουρκοκρατίας στη Χαλκίδα - που σώζονται πλέον στον ιστορικό οικοδομικό ιστό της Χαλκίδας, είναι η Οικία Παίδων στην ομώνυμη οδό στην ιστορική συνοικία του Κάστρου.

Τούρκικο αρχοντικό οδού Παίδων στη Χαλκίδα

Η ευρύτερη περιοχή στα χρόνια της τουρκοκρατίας φιλοξενούσε αποκλειστικά τουρκικό πληθυσμό και ελάχιστο εβραϊκό και έχει πάρει την ονομασία «Κάστρο» λόγω του ότι μέχρι και το 1885 περιβαλλόταν από τα ενετικά τείχη της Χαλκίδας.
 

Το σπίτι της οδού Παίδων, ιδιοκτησίας Καρακώστα από το 1909, απαλλοτριώθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού το καλοκαίρι του 1977. Το σπίτι εντοπίζεται για πρώτη φορά στο «πολεοδομικό διάγραμμα του κάστρου της Χαλκίδας το 1840. Ως ιδιοκτήτης φέρεται ο Δερβίσαγας, ο οποίος εμφανίζεται πριν, το φθινόπωρο του 1834 κατά την πώληση της διπλανής ιδιοκτησίας, ως πληρεξούσιος ιδιοκτήτη της Φειζουλάχ τότε κατοίκου Θεσσαλονίκης.
 

Τα στοιχεία στο Υποθηκοφυλάκειο της πόλης φθάνουν μέχρι το 1881, χρονιά που ο στρατιωτικός Κωνσταντίνος Σωτηριάδης αγόρασε την κατοικία από τον Ιωάννη Νιώτη, γιατρό από την Κύμη. Μετά το 1910 και πριν τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο το αρχοντικό μετατράπηκε σε ξενοδοχείο, κατά τη διάρκεια του πολέμου χρησιμοποιήθηκε σαν γυναικείες φυλακές, στη συνέχεια δε στέγασε το «Εκκλησιαστικό Ορφανοτροφείο Χαλκίδας», οπότε και υπέστη τις μεγαλύτερες φθορές, μέχρι περίπου το 1950.


 

Το κτίριο υψώνεται σε τρία επίπεδα: Το χαμώι, δηλαδή το υπόγειο που διαιρείται σε τρεις βοηθητικούς χώρους. Το μεσοπάτωμα που προοριζόταν ως κατοικία των υπηρετών και για διάφορες βοηθητικές εργασίες. Το ανώι, όπου οι ιδιοκτήτες περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας τους. Το ανώι, ο κύριος χώρος του σπιτιού, όπου μαζευόταν η οικογένεια και οι οικοδεσπότες έκαναν τις κοσμικές τους συναθροίσεις, φωτίζεται από μεγάλα παράθυρα που βλέπουν στην εσωτερική αυλή, αλλά και προς το δρόμο. Το ανώι χωρίζεται επίσης σε τρεις χώρους, το χαγιάτι, τη μπασιά και τους οντάδες. Από το σκεπαστό χαγιάτι που βλέπει προς την εσωτερική αυλή, οδηγείται κανείς σε ένα μεγάλο χώρο τη μπασιά, που φωτίζεται με μεγάλα παράθυρα και χρωματιστούς φεγγίτες. Περιμετρικά της μπασιάς ορθώνονται οι οντάδες με κυριότερους το λεγόμενο καλοκαιρινό που δε διαθέτει τζάκι και τον «καλό» οντά που θα ήταν ο σπουδαιότερος και πιο επίσημος χώρος της οικίας.


 

Στον δυτικό οντά, που είναι το πιο σημαντικό δωμάτιο του σπιτιού, έχουμε το μοναδικό σωζόμενο τζάκι στον βορεινό τοίχο με περίτεχνη, ανάγλυφη, οξυκόρυφη φούσκα κατασκευασμένη από γυψοκονίαμα ενισχυμένο με θραύσματα κεραμιδιού. Φραγμένο τζάκι βρέθηκε κατά την αποξήλωση των σοβάδων, και στον ανατολικό οντά. Τα τζάκια πλαισιώνονταν από συμμετρικά διατεταγμένα ντουλάπια και φεγγίτες, τα περισσότερα από τα οποία σήμερα είναι φραγμένα.


 

Το περίτεχνο ξυλόγλυπτο ταβάνι του δυτικού οντά έχει καταρρεύσει. Μετά την αποκόλληση του κεντρικού ρόδακα υποστηρίχθηκε πρόχειρα και καθαιρέθηκε κατά τις τελευταίες εργασίες στο σπίτι. Ο οντάς της οδού Παίδων έχει επιχρωματισμένο ξυλόγλυπτο ταβάνι με ακτινωτά σχέδια. Τα ταβάνια των υπόλοιπων χώρων του ορόφου είναι απλά ξύλινα από παράλληλες σανίδες με αρμοκάλυπτρα ημικυκλικής διατομής, που σχηματίζουν τετράγωνα.
 

Σε κάτοψη έχει σχήμα Γ. Το κύριο σώμα του κτιρίου είναι επίμηκες με γενικές διαστάσεις 9 χ 15 μέτρα. Μια λιθοδομή ύψους τριών ορόφων καταλαμβάνει όλη τη βόρεια πλευρά του, χωρίς ανοίγματα, με φεγγίτες στον όροφο. Το άλλο σκέλος του Γ είναι σήμερα μία ερειπωμένη στενόμακρη πτέρυγα, πλάτους 4 μέτρων. Η κατοικία αναπτύσσεται κατά μήκος των δύο πλευρών μίας τετράγωνης κλειστής αυλής, διαστάσεων 8,5 χ 8,5 μέτρων, απ’ όπου γίνεται η προσπέλαση στους χώρους του ισογείου και η άνοδος στο μεσοπάτωμα. Μία ανοικτή στοά-διάδρομος εξυπηρετεί την μετάβαση από τον υπαίθριο στον κλειστό χώρο στα δύο επίπεδα και καταλήγει στην δευτερεύουσα πτέρυγα του σπιτιού σ’ ένα τετράγωνο κτίσμα με είσοδο στο μεσοπάτωμα, σήμερα εντελώς κατεστραμμένο.
 

Το ανέβασμα της αρχικής στάθμης του δρόμου κατά 50-60 εκατοστά είχε ως αποτέλεσμα το φράξιμο των παραθύρων του ισογείου, την μείωση του ύψους του αυλόγυρου και την ανασύνθεση του θυρώματος εισόδου με χρήση των ίδιων λαξευτών λίθων.
 

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η όψη προς την εσωτερική αυλή, όπου δύο κάθετες μεταξύ τους διώροφες τοξοστοιχίες με οξυκόρυφα τόξα φέρουν τον ξύλινο σκελετό του ορόφου. Μαρμάρινοι κίονες και κιονόκρανα σε δεύτερη χρήση καθώς και ρόδακες τυπικής μορφής χαρακτηρίζουν αυτές τις τοξοστοιχίες. Η αρχική στήριξη της προβολής του χαγιατιού προς την αυλή γινόταν  με ξύλινη αντηρίδα, όπως φαίνεται από την ειδικά διαμορφωμένη εσοχή για την στήριξη της, πάνω από το κιονόκρανο της μεσαίας κολώνας.


 

Η χρήση αρχαίου υλικού στην κατασκευή κιόνων και η εντοίχιση αρχαίων μελών πιστοποιείται σε μεγάλη κλίμακα στη Χαλκίδα και συναντάται κατά μείζονα λόγο στην Αθήνα, όπου προκύπτουν ανάλογες μορφές.
 

Μία δεύτερη είσοδος στην αυλή από την πλευρά αυτή, τοξωτή, είναι σήμερα φραγμένη με τούβλα, ενώ στον ίδιο τοίχο και στο επίπεδο του μεσοπατώματος υπάρχουν φραγμένα ένα παράθυρο και δύο μικρά ανοίγματα ή κόγχες. Στην εξωτερική όψη του τμήματος αυτού εφάπτεται σήμερα νεώτερο κτίσμα έτσι δεν παρέχονται στοιχεία που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κάποια συμπεράσματα σχετικά με τη μορφή και την λειτουργία των χώρων της ημικατεστραμμένης πτέρυγας.
 

Η τοιχοποιία των δύο κατώτερων ορόφων ιδιαίτερα επιμελημένη στην όψη της οδού Παίδων φθάνει σε πάχος 80-90 εκατοστών και ενισχύεται κατά κανονικές αποστάσεις με οριζόντιες ξυλοδεσιές. Η διαμόρφωση του θυρώματος εισόδου και της γωνιακής απότμησης γίνεται με λαξευτούς πωρόλιθους επιμελώς προσαρμοσμένους. Η ίδια λαξευτή τοιχοποιία επαναλαμβάνεται στην περιοχή των τοξοτών ανοιγμάτων του ισογείου και μεσοπατώματος προς την αυλή και στην κατασκευή των τοξοστοιχειών.
 

Οι αλλαγές στην κατοικία σε συνδυασμό με τις αλλεπάλληλες χρήσεις, είχαν σαν αποτέλεσμα το αρχοντικό να υποστεί πολλές τροποποιήσεις, να αλλοιωθεί ο αρχικός του χαρακτήρας και να καταστραφούν τα πιο ευπαθή διακοσμητικά του στοιχεία. Οι εμφανέστερες αλλοιώσεις είναι αυτές που δημιούργησαν τα εξής στοιχεία:

• Τα νεωτερικά ανοίγματα , το μπαλκόνι, τα ακροκέραμα και οι λοιπές νεοκλασικές μορφές της δυτικής όψης, που αντικατέστησαν το σαχνισί του «καλού οντά».

• Τα ανοίγματα με νεοκλασικές αναλογίες στην όψη των σαχνισιών, που δεν ανταποκρίνονται στην αυθεντική διάταξη των παραθύρων.

• Το παράλληλο στην όψη της αυλής χώρισμα του χαγιατιού με τα νεοκλασικά κουφώματα και τους ξαναχρησιμοποιημένους γύψινους φεγγίτες.

• Την ευτελή κατασκευή της όψης του χαγιατιού και τους δύο πλίνθινους πεσσούς που την φέρουν.

Στην υπάρχουσα κατάσταση του αρχοντικού δύσκολα είναι αναγνωρίσιμη η τυπολογία αυτή μετά από τις πολλαπλές αλλοιώσεις που προαναφέρθηκαν και πιο συγκεκριμένα:

• Η προβολή προς την αυλή με την άνοδο της ξύλινης σκάλας έχει διαφοροποιηθεί από τον ενιαίο χώρο του χαγιατιού με την προσθήκη χωρίσματος, ου οποίου μόνο οι ξύλινες κολόνες του σκελετού είναι αυθεντικές, παλιές δρύινες. Ο παλιός σοβάς δεν διακόπτεται από το χώρισμα αυτό στους εγκάρσιους τοίχους, ενώ έχομε ξαναχρησιμοποίηση των εξωτερικών πλακών παλιών φεγγιτών, πάνω από τα νεοκλασικά κουφώματα.

• Στο δυτικό λιθόκτιστο τοίχο του χαγιατιού ανοίχθηκε παράθυρο με νεοκλασικές αναλογίες και κλείσθηκε ο παλιός φεγγίτης ενώ μετατράπηκε σε ντουλάπι το παράθυρο που αντιστοιχεί στον σημερινό εξωτερικό διάδρομο. Το τμήμα του τοίχου αυτού, που παρουσίαζε στο επίπεδο του ορόφου σημαντικά απόκλιση από την κατακόρυφο έχει σήμερα καθαιρεθεί κατά τις τελευταίες εργασίες του ΥΠΠΕ.

• Η κατασκευή του διαχωριστικού τοίχου του δωματίου, που αντικατέστησε το «κιόσκι» είναι νεώτερη με νεοκλασική πόρτα, σύγχρονη με τα άλλα νεοκλασικά κουφώματα του σπιτιού, ενώ το γεγονός ότι ο παλιός σοβάς δεν διακόπτεται από αυτό κατά μήκος τοίχους επιβεβαιώνει την αρχική ένταξη στο χώρο του χαγιατιού.